Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Dostluk, topluluk ortamında insanoğluın bayağı nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Hak kıymeti dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene dokunmak, içtimai ömürın gerçekleşmesini yağdırmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin karşısına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak harbi kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanoğluın tasarruf ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her devir mümkündür. “İşte dostluk, benibeşer davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-benibeşer, benibeşer-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence altına alınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan fikirlerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini yağdırmak için konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın kâffesidür. Daha münteşir bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş içtimai evetşyalnız düzenidir. Dostluk Lügat Demeı Dostluk kelimesi Arapça “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğru” kelimesinin çoğkoca “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na için dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Uran Demeı Dostluk dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir tanılamam dokumalamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanılamamı ise: “Mukannen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bentlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi ortamında asıl olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri bap yer kısmına Özel Dostluk, eşhas ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun başlangıçlıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları benibeşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde bir nitelikteki kamu durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk yerında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları karışmak sinein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve kredi cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, kısım mantinota; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabil değişkin dostluk dallarında değişkin yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik fikirleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir evetşyalnız düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve emniyet ortamında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Içtimai İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun kullanışlı amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile topluluk ortamında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanın dokumasından meydana gelen gereksinimlerinı karşılamaya çalışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni ömürın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın saf dokumasına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine mutabık bulunmak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, konuşu gerçeklere de sınırlanmışdır; konuşu gereksinimlara uymalı ve onları karşılamalıdır. 3. Hak Dostluk bu fonksiyonu ile sınırlı bir kodifikasyon altına aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir denklik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak gerçek kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük tanılamamıyla türe, “bir denklik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki değişkin anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. Erkek her devir haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni bildirmek uğrunda kalıcı ve değdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu tasarruf ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk yerında hukuki paha olarak kelam konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineaziz kurallar kamuü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve dökmek yerinde bulunduğuna için, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir topluluk düzenini sineerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzum bulunan düzeni kollamak, gerekse onu değdavranıştirmeyi meşrulaştırmak sinein her devir adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta karşımıza oturmuş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin namına mutabık olup olmadığı açısından bir paha ve değerlendirme ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif karşılıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar ortamında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai evetşyalnız uyacak, hem de bu içtimai ömürın pasış ortamında sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamaya çalışacaktır.